Pallab Ghosh
BBC Bilim Muhabiri
İngiltere’deki Central Lancashire Üniversitesi’nden bilim insanları uzayda halka şeklinde devasa bir oluşum keşfettiler.
1,3 milyar ışık yılı çapındaki oluşum, gece Dünya’dan gökyüzüne bakıldığında Ay’ın kabaca 15 katı büyüklüğünde görünüyor.
Gökbilimciler tarafından Büyük Halka olarak adlandırılan bu oluşum, galaksilerden ve galaksi kümelerinden oluşuyor.
Bilim insanları halkanın büyüklüğünün evreni anlamamızı zorlaştırdığını söylüyorlar.
Büyük Halka, çıplak gözle görülemeyecek kadar uzakta ve onu oluşturan tüm galaksileri tanımlamak çok fazla zaman ve bilişim gücü gerektirdi.
Astronominin yol gösterici ilkelerinden biri olan kozmolojik ilkeye göre bu kadar büyük yapıların var olmaması gerekir. Bu ilkeye göre Evren’de madde pürüzsüz bir şekilde yayılır.
Her ne kadar yıldızlar, gezegenler ve galaksiler bize göre devasa madde yığınları olsalar da, evrenin boyutu bağlamında büyüklükleri önemsizdir ve teoriye göre çok daha büyük madde yığınlarının oluşmaması gerekir.
Büyük Halka’nın keşfi kozmolojik prensibin ilk kez ihlâl edildiği anlamına gelmiyor; bilim insanları keşfedilmesi gereken bir başka faktörün etkili olduğunu düşünüyor.
Kraliyet Astronomi Topluluğu’nun Yardımcı Direktörü Dr. Robert Massey’e göre, astronominin temel dayanaklarının yeniden düşünülmesini gerektiren kanıtlar artıyor:
“Bu, evrenin en büyük ölçeklerde pürüzsüz olduğu fikriyle çelişen büyük yapı keşiflerinden yedincisi. Eğer bu yapılar gerçekse, kozmologların bunun ve evrenin zamanla nasıl evrildiğine dair kabul edilen fikirlerin üzerinde düşünmesi gerekir.”
Hubble uzay teleskobundan alınan bu görüntü, galaksilerin Evren’de eşit şekilde dağıldığını gösteriyor
Büyük Halka, Central Lancashire Üniversitesi’nde (UCLan) doktora öğrencisi olan Alexia Lopez tarafından tanımlandı. Lopez daha önce uzayda 3,3 milyar ışıkyılı alana yayılan Dev Yay isimli yapıyı keşfetmişti.
Keşifleri yapmanın nasıl bir duygu olduğu sorulduğunda, “Bu gerçeküstü. Kendimi çimdiklemem gerekiyor çünkü bu keşifleri kazara yaptım, tesadüfi keşiflerdi. Ama bu büyük bir olay ve buna inanamıyorum” yanıtını verdi.
“Bu iki çok büyük yapının hiçbirini evrene dair mevcut anlayışımızla açıklamak kolay değil.”
“Ultra büyük boyutları, ayırt edici şekilleri ve kozmolojik yakınlıkları kesinlikle bize önemli bir şey anlatıyor olmalı – ama tam olarak ne?” diye ekledi.
Hem Büyük Halka hem de Dev Yay birbirine yakın iki dev yapı olarak, Çoban takımyıldızının yakınında görünüyor.
Warwick Üniversitesi Fizik Bölümü’nden Profesör Don Pollacco, konumlarına bakarak bunun meydana gelme ihtimalinin yok denecek kadar düşük olduğunu, dolayısıyla iki nesnenin birbiriyle ilişkili olabileceğini ve daha da büyük bir yapı oluşturabileceğini söyledi:
“O halde soru şu; bu kadar büyük yapılar nasıl oluştu?
“Bu yapıları oluşturabilecek herhangi bir mekanizmayı tasavvur etmek inanılmaz derecede zor; bu yüzden yazarlar, evrenin eski dönemlerinden bir kalıntı gördüğümüz üzerinde duruyorlar. Buna göre kalıntı yüksek ve düşük yoğunluklu malzeme dalgalarının galaksi dışı ortamında ‘dondurulmasıyla’ oluşuyor.”
Diğer kozmologlar tarafından keşfedilen benzer büyük yapılar arasında yaklaşık 1,5 milyar ışık yılı uzunluğundaki Sloan Seddi ve 1,4 milyar ışık yılı boyunca uzanan Güney Kutup Duvarı yer alıyor.
Bilim insanlarının tespit ettiği en büyük tekil varlıksa, Herkül-Kuzeytacı Büyük Duvarı adı verilen ve yaklaşık 10 milyar ışık yılı genişliğindeki bir galaksi süper kümesi.
Büyük Halka gökyüzünde neredeyse mükemmel bir halka gibi görünse de Lopez tarafından yapılan analiz, yüzü Dünya ile aynı hizada olan tirbuşon benzeri bir şekle sahip olduğunu gösteriyor.
Lopez “Büyük Halka ve Dev Yay, hem tek tek hem de birlikte, evreni ve onun gelişimini anlamak konusunda bize büyük bir kozmolojik gizem sunuyor” diyor.
