Doç. Dr. Haluk Gedikoğlu, Rusya’nın çekildiği Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşması’nın son durumunu ve olası sonuçlarını AA Analiz için 3 soruda kaleme aldı.
Bu süreç Rusyasız yürür mü?
22 Temmuz 2022’de imzalanan Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşması’nın yürürlüğe girmesiyle yaklaşık 32,9 milyon ton tahıl uluslararası pazarlara ulaştırıldı. Fakat beklendiği gibi düşük gelirli ülkeler bu sevkiyattan yeterli şekilde yararlanamadı. Bu tahıl sevkiyatının sadece yüzde 2,5’i Afrika ülkelerinin çoğunluğunu oluşturduğu düşük gelirli ülkelere yapıldı [1]. Yüzde 43,65’lik payla tahıl sevkiyatından en çok Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin de aralarında yer aldığı yüksek gelirli ülkeler faydalandı.
Rus yetkililer temmuzda yaptıkları açıklamalarda, her ne kadar Rus tahıl ve gübre ürünlerinin ihracatına anlaşma kapsamında izin verilse de özellikle Rusya Tarım Bankasının (Rosselkhozbank) Belçika merkezli SWIFT sisteminden çıkarılmış olması nedeniyle Rusya’nın bu ürünlerin ihracatında ciddi sorunlar yaşadığını belirtmişti. Bu suretle Rusya, 17 Temmuz 2023’te Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşması’nı bu sorunlar giderilinceye kadar askıya aldığını bildirdi. Rusya bu sorunlar çözüldükten sonra anlaşmayı tekrardan yürürlüğe sokacağını açıkladı. Rusya’nın tahıl ve gübre ihracatında karşılaştığı sorunlar, Rusya’nın Birleşmiş Milletler (BM) Daimi Temsilcisi Vassily Nebenzia’nın martta yaptığı açıklamalarda da dile getirildi. Rusya’nın anlaşmayı askıya alması, bu konuda ne kadar ciddi olduğunu gösteriyor. Batılı ülkeler ve BM, Rusya’nın karşılaştığı bu sorunlara çözüm getirmezse Rusya’nın anlaşmadan tamamen çekilmesi muhtemel. Anlaşma kapsamında yapılan sevkiyatlardan da en fazla yüksek gelirli ülkelerin faydalanmış olması, Rusya’nın bu kararı daha rahat şekilde almasına neden olabilir.
Sonuçları ne olur?
Rusya’nın Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşması’ndan tamamen çekilmesi durumunda Ukrayna limanlarından tahıl sevkiyatı yapılması ciddi bir risk taşıyacak. Kuzeybatı Karadeniz’in güvenli bölge olma durumundan çıkmasıyla can ve mal kaybı risklerinden dolayı gemicilik firmalarının sevkiyatlara devam etmesi pek olası olmayacak. Bu durumda anlaşma öncesinde de olduğu gibi Ukrayna’nın tahıl sevkiyatını kara ve demir yollarını kullanarak Romanya limanlarından yapması gerekecek. Bu da hem taşımacılık maliyetlerini artıracak hem de ihraç edilebilecek tahıl miktarını ciddi şekilde azaltacak.
Bu şekilde yapılacak tahıl sevkiyatından, taşımacılık maliyetlerinin artması nedeniyle çok az sayıda ve olası olarak AB ülkeleri faydalanabilecek. Böyle bir durumda anlaşmadan en fazla yararlanan ülke olan Çin ve diğer ülkelerin tavırları önem kazanacak. Zira Rusya’nın yer almadığı bir anlaşmanın AB ülkeleri haricindeki ülkelere fayda sağlaması öngörülmüyor. Ayrıca Rusya, gübre üretimi ve ihracatı açısından uluslararası pazarlar için oldukça önemli bir ülke. Bu durumda ülkeler, Rusya’dan tahıl ve gübre ithalatı yapan ve yapmayanlar olarak iki bloka ayrılabilir. Özellikle Çin, Rusya’dan tahıl ithalatı yapan ülkelerin başında gelebilir. Böyle bir bloklaşmanın oluşması, karşılıklı yaptırımları getireceğinden, dünya gıda arzı güvenliğini ciddi derecede riske atıp diğer siyasi ve ekonomik çatışmaların oluşmasına neden olabilir.
Türkiye’yi yeni bir arabuluculuk süreci mi bekliyor?
Türkiye açısından da Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşması oldukça büyük önem taşıyor. Türkiye, anlaşma kapsamında yapılan tahıl sevkiyatından en fazla yararlanan 3. ülke. Anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle Türkiye’ye 3,2 milyon ton tahıl ihraç edildi. Bu suretle Türkiye’nin tekrardan Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşması’nın devam etmesi için arabuluculuk yapması bekleniyor. Fakat ağustosta Türkiye’de yapılması beklenen görüşmelerin, bir önceki görüşmelere nazaran daha zor geçeceği öngörülüyor. Zira bir önceki görüşmelerde Rusya, bankacılık alanında karşılaştığı sorunların çözüleceği hususunda ikna edilse dahi, gelinen noktada bu sorunların çözülmediği ve Rusya’nın da bu konuda net bir tavrının olduğu görülüyor. Batılı ülkelerin ve BM’nin, Rusya’nın tahıl ve gübre ithalatında karşılaştığı sorunları tam anlamıyla çözüme kavuşturmaması durumunda anlaşmanın devam etmesi pek muhtemel görünmüyor. Ağustosta Türkiye’nin öncülüğünde yapılacak görüşmelerde, dünya gıda güvenliğini sağlamak açısından Rusya’nın taleplerinin karşılanması ve böylece Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşması’nın devamlılığının sağlanması bekleniyor.
[1] Birleşmiş Milletler Karadeniz Tahıl Anlaşması Ortak Koordinasyon Merkezi: https://www.un.org/en/black-sea-grain-initiative/data
[Doç. Dr. Haluk Gedikoğlu, Konya Gıda ve Tarım Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Missouri Üniversitesi Kısmi Zamanlı Öğretim Üyesi]
*Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editöryal politikasını yansıtmayabilir.
